Maria Gudro-Homicka
Zwroty, wyrażenia, frazy, przesłania biblijne w języku współczesnym i w literaturze
Mam świadomość, że nie wszyscy Polacy czytają Biblię, ale wszyscy Polacy przeszli przez szkołę średnią i czytali chociaż raz w życiu literaturę polską, która od średniowiecza po współczesność oparta jest na Biblii, starożytności i mitach. Biblia jest też podstawą innych tekstów kultury- muzyki, rzeźby, malarstwa, ma więc ogromny wpływ na kulturę polską. Nie należy pomniejszać w rozwoju kultury polskiej literatury antycznej oraz mitów.
Ksiądz Kazimierz Bukowski w książce ,,Biblia a literatura polska” pisze: ,,Jednym z głównych źródeł kultury europejskiej, w której orbicie kształtowała się i nadal kształtuje kultura polska jest chrześcijaństwo ze swoją księgą świętą – Biblią.” Obejmuje ona czasy od XIII wieku przed Chr. do I wieku po Chrystusie.
Aleksander Brückner, polski slawista, historyk literatury i kultury polskiej, protestant, nazywa przyjęcie chrztu przez Polskę ,,najdonośniejsza rewolucją” w dziejach naszej kultury. Rewolucja ta ,,ulżyła przede wszystkim losu niewolnikom, dzieciom i kobietom”. Powiedział też, że mimo wszelkiej niepozorności średniowiecza, postęp był widoczny, a zawdzięczał go kraj Kościołowi. ,, Kościół wychował pokolenia (….) które uznały jakieś cele wyższe; spotęgowały się różnice między dobrem a złem. Kościół jednoczył te tłumy luźne; wyrabiało się w nich poczucie narodowe (…) on uczył, oświecał głowy, a rozkruszał serca”. Według uczonego kultura to rozwój duchowy, oparty na wartościach religijno-moralnych. Chodzi tu o rozwój intelektualny, estetyczny i fizyczny człowieka.
Jaka jest więc – według teologii katolickiej – podstawowa kulturotwórcza rola Biblii? Kształtować duchowe oblicze człowieka, który wie, skąd wyszedł i dokąd zmierza; który jest odpowiedzialny za siebie i za innych; który jest świadomy swej słabości, ale i boskiej mocy.
Teologia mówi o podstawowym wpływie Biblii na człowieka. Natomiast humanistyka ukazuje kulturotwórczy wpływ Biblii na różne dziedziny nauki i sztuki, o czym wspomina Jan Paweł II. A więc Biblia staje się inspiracją biblijnej tradycji na literaturę piękną.
W Biblii jest wiele gatunków literackich: historiografia, prawo, teksty prorockie, liryka, literatura mądrościowa, apokaliptyka, listy. W obrębie tych rodzajów spotyka się takie gatunki jak: rodowody, sagi, epopeje, wyrocznie przypowieści, alegorie, hymny, lamentacje, apokryfy, agrafa, tradycja, poemat, psalm, pieśń, saga, dialog, symbol, zagadka.
W Biblii są 73 księgi. Każda księga pisma świętego Jest dziełem Boga i człowieka. Jako dzieło pisane przez ludzi w konkretnych warunkach historycznych, społecznych i kulturowych, pismo św. podlega tym samym zasadom interpretacji, jak każde ludzkie dzieło, a więc:
a) analiza tekstu,
b) język, kompozycja, historia gatunku i rodzaju literackiego,
c) na podstawie samej księgi biblijnej i nauk pomocniczych (geografia, historia, archeologia, biblijna) rozpoznać historyczne i religijne tło treści, poznać osobowość autora, jego środowisko społeczne, kulturowe oraz okoliczności miejsca i czasu jego działalności literackiej (krytyka historyczna). Te niełatwe analizy są konieczne, ponieważ pozwalają się zorientować, jakim autorem posłużył się Duch Święty, przekazując naukę objawioną ( krytyka biblijna).
Autor biblijny natchniony przez Ducha Świętego wyraża poznaną prawdę przez:
a) zastosowanie pojęć, sądów, (sens dosłowny)
b) przez opisy osób, rzeczy, wydarzeń ( sens typiczny).
Bibliści zgodnie głoszą, że Biblii nie można czytać dosłownie. Biblia należy do arcydzieł liryki światowej. ,,Księdze Biblii nasza literatura zawdzięcza swą głębię i piękno; głębię wielowymiarową”. ( ks. Józef Kudasiewicz, biblista).
Biblia ukazuje, jaki jest sens świata i życia ludzkiego w ich stosunku do Absolutu - Boga Stwórcy. Biblia nie wyjaśnia więc, z czego się rzeczy składają, lecz ukazuje ich znaczenie. Nie jest zatem księgą naukowo-techniczną, lecz księgą mądrości – mądrości życia.
Biblia przedstawia wspaniałe przykłady świętości, ale opisuje też kłamstwa, okrucieństwa, zbrodnie.
Konflikt między nauką a wiarą?
Aby zrozumieć genezę pozornych konfliktów między nauką a religią, trzeba sprecyzować trzy pojęcia:
a) poznanie empiryczne (zjawiska przyrody)
b) obraz świata najstarszych ksiąg biblijnych był zależny od stanu nauki sprzed trzech i pół tysiąca lat, różni się więc – i musi się różnić - od naszej wizji świata, opartej na dzisiejszych osiągnięciach i na teorii ewolucji),
c) Światopogląd (ukazuje istotę, sens oraz cel człowieka i świata; światopogląd chrześcijański opiera się rozumowej refleksji i objawieniu Bożym; - materialistyczny zaś nie uwzględnia przesłanek religijnych.
Współczesna hermeneutyka biblijna, czyli nauka interpretacji Biblii, zwróciła uwagę na fundamentalną sprawę: gatunki literackie. Okazało się, że biblijny opis stworzenia świata jest poematem i trzeba go zatem traktować jako poemat, a nie kronikę historycznych wydarzeń, bowiem autor biblijny nie był obecny przy stworzeniu świata. Sześć dni stworzenia to jakby sześć strof pieśni o stworzeniu. ,,I tak upłynął wieczór i poranek-dzień pierwszy, drugi, trzeci… A widział Bóg, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre „ ( ks. Kazimierz Bukowski, biblista ).
Przykłady wyrażeń, zwrotów i fraz biblijnych w literaturze polskiej i we współczesnym języku mówionym.
Wyrażenia
- Arka Przymierza, przechowywano w niej tablice z Dekalogiem-10 przykazań Bożych, prawo dwóch tablic KW
- alfa i omega, pierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego, – wszechwiedzący
- Apokalipsa- Obj. św. Jana- czas ostateczny, zagłada
- Ciemności egipskie K.W, 10.21
- Armagedon, św. Jan , 16.15, - totalne zniszczenie
- Chleby oblicza-Kw, 25.30
- Chodzenie nago to „sromota” – Ap. Św. Jan
- fałszywi przyjaciele – św. Piotr
- Jezus - Jozue, Światło, Droga, Owieczka, Brama, Woda Życia, Zmartwychwstanie, Słowo, Prawda, Chleb Świata, Życie, Syn Boży, Mesjasz, Król, Winorośl
- Bóg- Bóg Ojciec, Ogrodnik, Jestem, Tęcza, Obłok, Sztandar, Zazdrosny
Duch Święty - Opiekun, Orędownik, Rzecznik, Protektor, Obrońca, - EW. św. Jana 14.26
- Beniamin - Syn Jakuba, brat Józefa z matki Racheli
- Judasz, jeden z apostołów – zdrajca
- Faryzeusze, stronnictwo rabiniczne w przeciwieństwie do Sadyceuszy uznawali prawo jako spisanie tradycji ustnej. Prawo interpretowali dowolnie według potrzeb swoich lub władcy
- kwas faryzeuszów - zło, fałsz- EW. Łk. 12.1
- lampy z oliwą – wyjście na spotkanie z Bogiem – mądrość - św. Łukasz , przypowieść o 10 pannach
- mądrość Salomona
- niewierny Tomasz – Ew. św. Jana 14.5
- noc czuwania KW, 12.42, ]
- Nie zostanie kamień na kamieniu – zostanie zniszczone wszystko. Łk 21.5
- Ale włos wam z głowy nie spadnie – gdy będziecie w bliskości z Bogiem –Ew. Łk. 21.17
- oko za oko, ząb za ząb - KW, 21.24
- słup Obłoku, slup Ognia – duchowość - KW
- objawienie chwały Boga-cud Boży – Ew. św. Jan a11.4
- pole krwi - pole kupione za 30 srebrników, które Judasz dostał za zdradę a potem zwrócił kapłanom, a sam na tym polu się powiesił, a kapłani kupili ten plac i przeznaczyli na cmentarz Mat 27, 5-8
- plagi egipskie- Księga Wyjścia
- palec Boży –księga Daniela
- poruszony do głęb i- do serca - zasmucony (Jezus poruszony do głębi tym, że Judasz Go wydał –Ew. św. Jana
- ręka na biodrze - KR, 47.29 - przysięga
- satrapa, okrutny namiestnik króla/cesarza w staroż. Persji, Grecji, Rzymie - tyran, rządzący okrutną ręką
- sodoma i gomora – fakt zagłady, kataklizm, zepsucie
- sprawiedliwy (jedyny sprawiedliwy) Lot w Sodomie
- stokrotne dzięki - św. Marek
- wieczna sromota - z listu św. Pawła ( w filmie ,,Nad Niemnem)
- wieża Babel – pycha, która nie pozwala się porozumieć,
- Pieśń nad pieśniami – najpiękniejsza, dialog kochanków, którzy gubią się i odnajdują, przekomarzają, nawołują, ciągle jakby w poszukiwaniu siebie, w tęsknocie
- Księga Hioba - poszukiwanie sensu życia; zło cierpienie, bluźnierczy okrzyk Hioba-,,Odstąp ode mnie, abym miał trochę radości”; problem cierpienia i zła, bezlitosna próba wiary, a każda próba związana jest z męką
- wszystko ma swój czas – (z Księgi Koheleta, Kohelet to zgromadzenie, autor tekstu);
,,jest czas urodzin i czas śmierci, jest czas sadzenie i czas zbioru itp., rozważania nad sensem życia
- bój się Boga – w języku mówionym
- wszystko jest marnością – o sensie życia
- księga mądrości – problem cierpienia, niesprawiedliwości, mądrości
- gdziekolwiek pójdziesz, pójdę z Tobą - z Księgi Ruth
- zważ, co mówisz - zważ ważność słów - z ks. Daniela
- palec Boży, niech Cię ręka boska broni - z Księgi Daniela
- paralityk (z gr.) od czasownika luo – rozsypany, obecnie ma to słowa nacechowanie ujemne
- miłość jest łaskawa, cierpliwa jest – hymn św. Pawła o miłości
- jesteś skała – jak skała – z przypowieści
- ziarno gorczycy – z przypowieści
- zaczyn chlebowy – z przypowieści
- czujny gospodarz- z przypowieści
- syn marnotrawny – z przypowieści
- nie można dwom panom służyć (duchowo)
- alfa i omega – człowiek, który wszystko wie ( Ap.,1,8)
- arka Noego - symbol przymierza, pokoju, zjednoczenia ( Rdz.6,9-22 i 7,1-5)
- chleb powszedni – rzecz zwykła , codzienna, często się zdarzająca, nie budząca zdziwienia (Łk.11,3)
- ciemności egipskie - nieprzeniknione ciemności ( Wj.10,21-23)
- dobry pasterz ( J.,10,11)
- dobroć dobrocią będzie odpłacona
droga krzyżowa – życie pełne udręczeń, kłopotów, trudności ( Łk.23,26-27)
- łono Abrahama – śmierć – Ew. łk . 16.22
- głos wołającego na pustyni ( lub: na puszczy ) - daremne, nie wysłuchane apele ( Mk.1,3 w nawiązaniu do Iz.40,1-8)
- grób pobielany – człowiek obłudny ( Mt.23,27-28)
- hiobowe wieści – zła, przerażająca, katastroficzna wiadomość ( Hi.1,12)
- jabłko Adama – chrząstka u mężczyzn, przenośnie coś dławiącego, przeszkadzającego ( Rdz. 3,6-7)
- jesteś solą ziemi
- Jesteś światłem
- jeźdźcy Apokalipsy – zwiastuny nieszczęścia, końca ( Ap. 6,1-8)
- Judaszowe srebrniki - zapłata otrzymana za zdradę, haniebnie zarobione pieniądze (np. Mt.26,14-15)
- kainowa zbrodnia – bratobójstwo ( Rdz.4,8-16)
- kainowe znamię - piętno zbrodniarza, bratobójcy ( Rdz. 4, 8–16)
- Kto cię uderzy w policzek, nadstaw drugi – pokora - Mojżesz
- kamień węgielny ( od węgła) – podstawa, fundament ( Ps., 118,22)
- kolos na glinianych nogach – coś pozornie potężnego ( Dn.2,31-45)
- kozioł ofiarny ( Kpł. 16, 20-22)
- krzew gorejący – znak, cud ( Wj.3,2-4)
- listek figowy – przysłona nagości ( Rdz. 3,7)
- manna z nieba - nieoczekiwany dar, zysk, niespodziewane dochody, ratunek w trudnej sytuacji ( Wj. 16, 4 i 16,12-15) – wędrówka Mojżesza 40 lat po pustyni
- miłosierny Samarytanin (Łk.10,30-37)
- modlitwa celnika – modlitwa niegodziwa, niemiła Bogu ( Łk. 18,9-14)
- mury Jerycha - trudne przeszkody ( Joz. 6,1)
- niebieski ptak – lekkoduch, darmozjad, żyjący z pracy innych ( Mt.6,26)
- niewierny Tomasz – niedowiarek, człowiek nieufny, sceptycznie nastawiony ( J., 20,24-29)
- niewola egipska – przymusowe uwięzienie ( np. Wj. 1,8-22)
- oko za oko, ząb za ząb – oznacza zemstę
- palec Boży ( E. Daniela Wj. 8,15 )
- plagi egipskie - dotkliwe, nieznośne wydarzenia
- płacz i zgrzytanie zębów – św. Mateusz
- pocałunek Judasza - pocałunek zdrady – św. Mateusz
- rzeź niewiniątek – zabijanie niewinnych – św. Mateusz
- salomonowa mądrość - sprawiedliwy wyrok (1 Krl., 3,16-28)
- sądny dzień – popłoch, zamieszanie, rozgardiasz wywołane jakimiś wydarzeniami –św. Mateusz
- siódma pieczęć – ostateczna tajemnica - Apokalipsa
- Siódme niebo – błogie uczucie, z Księgi Henocha
- Sodoma i Gomora – Miasta, które z powodu rozpusty upadły, miejsce w którym odbywają się rzeczy niemoralne, występne Jud.
- Sodomici – orgie homoseksualne i ze zwierzętami
- syn marnotrawny - człowiek, który zawinił i opamiętał się – św. Łukasz
- szarańcza – znaczenie pejoratywne, biblijny pokarm dla ubogich
- trąby Jerychońskie – zagłuszenie trąbami innej czynności, w przypadku Jerycha oblężający miasto w tym czasie robili podkop i zdobyli miasto podstępem
- trąba jerychońska – krzykacz
- ucho igielne – wąskie przejście, łatwiej wielbłądowi przejść prze z u.ig. niż grzesznikowi do nieba
- wdowi grosz Łk. 12, 4-43 - ofiara lub dar okupiona wieloma wyrzeczeniami
- wieża Babel - zamęt, bałagan – Księga Rodzaju
- wilk w owczej skórze – człowiek podstępny, obłudny – św.. Mateusz
- wszystkie znaki na niebie i ziemi – ( Łk. 21,25-28) o końcu świata
- zakazany owoc – rzecz niedozwolona i dlatego pociągająca – K.R.
- zakwas - św. Łukasz, kąkol- chwast, syn złego
- złoty cielec – bożek
- żona Lota – zamieniona w słup soli, bo nie usłuchała zakazu, aby w czasie ucieczki z Sodomy nie odwracać się, kobieta ciekawska, także „skamieniał”, „zastygł bez ruchu” K. R
- źródło bez wody - św. Piotr
- opływać w mleko i miód
- Uczę się Ciebie, człowieku – otwartość na drugiego człowieka,
- Z bólem serca – serce jest obolałe – EW. Łk, 2.48
Zwroty:
- dawać fałszywe świadectwo - KW, 23.1
- chodzić w ciemności – kłamać i nie trzymać się prawdy - św. Jan
- być na świeczniku – zajmować wysokie stanowisko, być wysoko w jakiejś hierarchii - ś. Łukasz
- chodzić po wodzie – dokonywać rzeczy niemożliwej- św.Mar
- Kochać bez reszty – bez wątpliwości – Ew. św. Jana , 13.1
- nadstawić drugi policzek – nie odpowiadać przemocą na przemoc - św. Mat.
- Mieć w sobie światło - być uczciwym – EW. św. Jana, 11. 10
- Nie znać dnia ni godziny, Mar 13, 28-37 – wezwanie do czujności
- [odsyłać] od Annasza do Kajfasza – kierować kogoś do różnych osób, instytucji, nie pomagając w załatwieniu sprawy (N.T)
- odpłacić złem za dobro- Józef mowie do braci, którzy ukradli jego puchar
- opływać w mleko i miód – dobrobyt
- otrzymać figę - nic nie otrzymać –św. Mar.
- Nie wszyscy są czyści – bez grzechu, mają brudne myśli, Ew. św. Jana 13.11
- Paść świnie – wstyd , Ew. Łk. 15.15
- przebaczać 77 razy – przebaczać bez końca, zawsze – św. Mat.
- przenieść się na łono Abrahama – umrzeć - ś. Łukasz
- rozdzierać szaty nad kimś /nad czymś (Księga Estery) – lamentować, ubolewać z jakiegoś powodu
- rzucać kamieniem w/na kogoś – gardzić kimś, potępiać kogoś
- rzucać perły przed wieprze - dawać czegoś cennego czy kosztownego temu, kto tego nie umie docenić – Ew. św. Mateusza
- usunąć pęd, który nie daje owocu –Ew. św. Jana 15.2
- umywać od czegoś ręce - nie brać za coś odpowiedzialności- św. Mateusz
- wierzgać przeciw ościeniowi – daremnie się buntować
- zmienić się w słup soli - skamienieć z wrażenia – K.R.
- torować drogę – głosić Słowo Boże – EŁ.1.76
- widzieć źdźbło w oku brata swego, a belki w oku swoim nie dostrzegać- św. Mateusz
- widzieć światło tego świata – żyć bez grzechu EW. św. Jana 11.9
- wymknąć się im z rąk – św. Jan Ew. 30.39
- wstąpił w niego szatan- Ew. św. Jana 21.27 ( w Judasza przed wydaniem Jezusa)
- zasiać w sercu myśl,- w sercu Judasza szatan zasiał myśl o wydaniu Jezusa- EW. św. Jana, 13.2
- zbudzić go ze snu-obdarzyć łaską – Ew. św. Jana 11.11
- zamykać serce swoje – zamykać się na drugiego człowieka, nieczułość- św. Jana
- złożyć świadectwo- Ew. św. Jana 18.26
- żyć w mroku – św. Piotr
- żyć w uśpieniu – św. Jan
- żyć pełnią życia – św. Jan Ew. 10.10
- żyć w prawdzie – św. Jan
- żyć w zgodzie z prawdą- KW, 234.20
Frazy
- Ćmy były na twarzy przepaści - ćmy to ciemności, stąd zaćma, na twarzy przepaści –nad głębokością – z Księgi Rodzaju
- Czemu to widzisz drzazgę w oku swego brata, a belki we własnym oku nie dostrzegasz – Ew. Łk. 6.41
- Dobry człowiek z dobrego skarbca swego serca wydobywa dobro, a zły człowiek ze złego skarbca wydobywa zło – EW. Łk> 6.45 Jaką miarą mierzycie taką wam odmierzą – Mar 4, 4,
- Jaką miarą mierzycie, taką wam odmierzą – Mar 4, 4,
- Kto ma uszy, niech słucha Mar 4, 9,23
- Kto mieczem wojuje, od miecza ginie - Mat 6, 52
- Każde drzewo , które nie daje owocu, będzie ścięte – Ew. Łk. 3.9
- Komu mało się odpuszcza , mało miłuje – EW. Łk .7.47
- Kto ma, temu będzie dane, a kto nie ma, temu zabiorą i to , co mu się wydaje, że ma – Ew. Łk. 8.
- Kto się wywyższa , będzie poniżony, a kto się uniża, będzie wywyższony – EW. Łk . 18.14
- Kto bowiem nie jest przeciwko wam, ten jest z wami – Ew. Łk. 9.50
- Kto nie jest ze mną , jest przeciwko mnie - Ew. Łk. 11. 23
- Ręka Pańska była z nim - z Janem Chrzcicielem- Ew. Łk,1.66
- Niech ręka uschnie - św. Marek
- Nie samym chlebem człowiek żyje – Ew. Łk. 4.4
- Nie to, co wchodzi do ust kala człowieka, ale to, co z ust wychodzi - św. Mateusz
- Nie zrywa się fig z cierniami, z krzaka jeżyny nie zrywa się winogron – Ew. Łk. 6.43
- Po owocu poznaje się każde drzewo – Ew. Łk. 6.43
- Wkopał się głęboko i fundamenty założył na skale – Ew.. Łk. 6.46-49
- Wszelka roślina, której nie zasadził Ojciec Niebieski wykorzeniona zostanie – św. Jan
- Wraca pies do wymiocin swoich – św. Piotr
- Ślepi są przewodnikami ślepych, a jeśli ślepy ślepego prowadzi, obaj wpadają w dół
- Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada
- Przed siwą głową skłonisz się
- Co chcecie, aby wam ludzie czynili, wy im czyńcie
- Gdziekolwiek pójdziesz, pójdę z Tobą – z księgi Rut
- Uczę się ciebie człowieku - św. Piotr
- Pożądliwość kusi do grzechu - św. Jakub
- Przyszedłem rzucić ogień, który zapali serca – słowo Boże - Ew. Łk .12.49
- Język jest ogniem światła, nieprawda kala cale ciało- św. Jakub
- Gdzie jest zazdrość i kłótliwość, tam niepokój i wszelki zły czyn- św. Jakub
- Gehenna - dolina, która wyznaczała granice miasta Jerozolimy, była wysypiskiem śmieci, miejscem kremacji zwłok przestępców, itp. Według N. Testamentu jest miejscem przebywania osób odrzuconych przez Boga oraz cierpiących katusze w niegasnącym ogniu.
- Jeśli bierze ci płaszcz, nie broń mu i szpady – nie dopominaj się zwrotu – nie licz na wdzięczność – Ew> ŁK. 6.30
- Łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne, niż bogatemu wejść do Królestwa Bożego - Mojżesz
- Mądrość jest czysta, miłująca pokój, łagodna, ustępliwa, pełna miłosierdzia, nie stronnicza, nieobłudna – św. Jakub
- Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni - św. Jakub, Ew. ŁK. 6.37
- Nie składajcie przysięgi, ale niech wasze ,,tak” będzie ,,tak”, a wasze ,,nie” będzie ,,nie”- św. Jakub
- Nie obmawiajcie jedni drugich – św. Jakub
- Niech każdy będzie skory do słuchania, nieskory do mówienia – św. Jakub - ,,Po to dwa ucha , jeden język dano, by mniej mówiono, a więcej słuchano”- Mikołaj Rej
- Nie błądźcie - św. Jakub
- Nie ma bowiem nic ukrytego, co by nie miało być ujawnione , ani nie ma nic tajemnego, co by nie było poznane – Ew. łk. 8.17
- Nikt nie jest prorokiem w swoim kraju - św. Marek, EW. Łk. 4.24
- Oniemiał – stał się niemym- św. Marek
- Pierwsi będą ostatnimi, a ostatni pierwszymi
- Rolnik cierpliwie oczekuje owocu ziemi – o cierpliwości i pokorze- św. Jakub
- Stare jest lepsze – Ew. ŁK. 5.39
- Są ostatni, którzy będą pierwszymi i są pierwsi, którzy będą ostatnimi – Ew. łk .13.30
- Braterstwo miłości – św. Piotr
- Twoja wiara cię ocaliła, idź w pokoju – EW. Łk. 7.50
- Uderzą w jeden policzek, nadstaw drugi – Ew. Łk. 6
- Umyta świnia znów się nurza w błocie – św. Piotr.
- W miłości nie ma bojaźni, wszak doskonała miłość usuwa bojaźń, gdyż bojaźń drży przed karą; kto się więc boi, nie jest doskonały w miłości
- Wpadli w szał – Ew. Łk. 6.11
- Wszyscy, którzy miecza dobywają, od miecza giną –Mojżesz 9.6, OBJ. 13.10
- Wśród ślepych jednooki jest królem
- Wydało plon stokrotny – Ew. Łk. 8.8
- Zanim zapieje kogut, trzy razy się mnie wyprzesz- Ew. św. Jana 13.38
- Żaden sługa nie może dwom panom służyć; Bogu i mamonie – ew. Łk. 16.13